Hz. Mevlânâ’nın bu sözü, mecazlarla dolu derin bir aşk ve vecd halini anlatır. Cümleyi parça parça açalım:
“Gözünün bakışlarından gözler sarhoş olur; ağaçlar seher yelinin önünde oynarlar ya hani, tıpkı onun gibi.”
1. “Gözünün bakışlarından gözler sarhoş olur”
Burada Mevlânâ, ilâhî güzelliğin tezahürünü anlatır.
Bir insanın bakışı, aslında Hakk’ın tecellîsine bir aynadır. Gerçek âşık, mâşukun gözlerinde Allah’ın cemâlini görür.
O güzellik o kadar güçlüdür ki, gören gözler mest olur, akıl susar, kalp yanar.
Sarhoşluk burada aşkın aklı aşan hâlini temsil eder — tıpkı Mevlânâ’nın “Ben aklı terk ettim, aşk ile mest oldum” demesi gibi.
2. “Ağaçlar seher yelinin önünde oynarlar ya hani”
“Seher yeli” Mevlânâ’nın dilinde genellikle ilâhî nefesin, yani Rabbânî esintinin sembolüdür.
Ağaçlar, bu esintiyi hissedince hafifçe sallanır, yani varlık Hakk’ın nefesiyle zikreder.
Mevlânâ burada insanın gönlünü o ağaçlara benzetir: Seher vakti, yani kalbin en saf, en açık olduğu zamanda, Allah’ın rahmet esintisini hisseden kalp de titrer, vecde gelir, hareket eder.
3. “Tıpkı onun gibi”
Yani “O’nun bakışları karşısında ben de tıpkı ağaçlar gibi titrerim, vecde gelir, mest olurum.”
Bu, aşkla dolu bir teslimiyet hâlidir: Artık rüzgârın yönü nereye eserse, o da oraya döner.
Bu yönüyle Mevlânâ, insanın Hakk’ın nefesine, ilâhî güzelliğe karşı tam bir teslimiyet ve vecd hâline girmesini anlatır.
4. Tasavvufî Öz
Bu beyitteki öz fikir:
“Aşk, insanı kendinden geçirip Hakk’ın nefesiyle dans ettirir.”
İlâhî aşkın tecellîsi karşısında, âşık artık bir “ağaç” gibidir: kökü toprağa (fıtrata) bağlı, ama dalı ve yaprağı semaya (Hakk’a) dönük.
bu beyit için belirgin bir “hikâye” kaynağına dair sağlam bir bilgi bulamadım. Fakat bazı kaynaklarda, bu beyit Divân-ı Kebîr, 7. cilt, 1030. inci beyit olarak geçiyor. Fahrettin Bayrasa
Örneğin “Ravlı: Şubat 2021” adlı blogda şöyle belirtilmiş:
“Gözünün bakışlarından gözler sarhoş olur;
Ağaçlar seher yelinin … tıpkı onun gibi.”
— Divân-ı Kebîr, 7. cilt, 1030. inci beyit Fahrettin Bayr